Krainą w Kratę nazywano teren nadmorskich gmin Pomorza Środkowego, gdzie dominującym elementem krajobrazu wiejskiego było i jest budownictwo szkieletowe. Drewniane konstrukcje budynków, budowane z potężnych bali wypełniono dylami okręconymi powrósłami słomianymi i obrzucano gliną. Następnie gliniane kwatery bielono wapnem na biało, a drewnianą konstrukcję na czarno, co dawało piękny “malarski” efekt przypominający “kratę”. W stylu tym budowano na wsiach nie tylko mieszkalne chałupy, budynki inwentarskie, stodoły, kuźnie, szkoły, ale także kościoły i dwory.

Konstrukcja ta była też widocznym elementem architektonicznym w pomorskich miastach w XIX i na początku XX wieku. Wschodnia część tego regionu zamieszkiwana była w okresie międzywojennym przez Kaszubów Zachodniopomorskich, zwanych Słowińcami. Tradycja i kultura Słowińców typowa dla przyjeziornych wsi rybackich prezentowana jest w Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach. W zachodniej części “Krainy w Kratę” znajdują się najbardziej reprezentatywne dla tego obszaru zagrody. Spotkać je można w Możdżanowie, Starkowie, a przede wszystkim w Swołowie – zabytkowej wsi o średniowiecznym rodowodzie, zwanej stolicą “Krainy w Kratę”. Swołowo, położone14 km na zachód od Słupska, to wieś o szczególnych walorach zarówno architektonicznych, jak i historycznych. Jest jedną z nielicznych wsi pomorskich, w której zachował się średniowieczny układ przestrzenny zwany owalnicą. Na środku wsi znajduje się typowy dla tego rodzaju wsi wrzecionowaty plac, którego centralną część stanowi kościół i staw. Plac otaczają dwie łączące się ze sobą drogi, przy których posadowione są zagrody, a poza nimi rozciąga się łanowy układ pól.

Unikalne walory architektoniczne i przestrzenne wsi sprawiły, że Swołowo otrzymało tytuł Europejskiej Wsi Dziedzictwa Kulturowego. W Swołowie, zachowało się kilkadziesiąt starych budynków o konstrukcji szkieletowej, kratownicowej, typowych dla Pomorza. Jednym z nich jest Zagroda Albrechta, zamieszkiwana od 1659 do 1945 r. przez rodzinę Albrechtów.

Działa tutaj również Muzeum Kultury Ludowej Pomorza, które jest obecnie jedną z najnowocześniejszych placówek typu skansenowskiego w Polsce. Zabytkowe szachulcowe obiekty weszły w skład Muzeum pełnią funkcję wystawienniczą i kulturalną. W dwóch stodołach oraz oborze urządzono multimedialne wystawy etnograficzne obrazujące historię i kulturę wiejską Pomorza, m.in.: ciesielkę pomorską, stolarstwo, podania i legendy oraz tkactwo.

Na terenie powiatu słupskiego elektrownie wodne rozwijały się na przełomie XIX i XX wieku. Sprzyjały temu warunki naturalne, ukształtowanie powierzchni oraz rzeki i zbiorniki wodne. Najlepiej wykorzystaną rzeką do budowy elektrowni wodnych okazała się Słupia, w dalszej kolejności Wieprza oraz Łupawa. Oryginalne, historyczne już dziś urządzenia, zamontowane w elektrowniach wodnych powiatu słupskiego w XIX i na początku XX wieku, w dalszym ciągu spełniaj ą swój e zadanie. Elektrownie montowano najczęściej w miejscach dawnych młynów wodnych, w których potężne kamienne żarna poruszane były przez koło młyńskie, wprawiane w ruch przez spiętrzoną wodę.

Na rzece Słupi biegnącej w granicach powiatu słupskiego elektrownie wodne wybudowane zostały w Strzegominie (w latach 1922 – 1924), w Krzyni (w latach 1925 – 1926) oraz w Słupsku na Młynówce, kanale łączącym dwie odnogi Słupi (w latach 1910 – 1912). Na rzece Wieprzy biegnącej przez gminę Kępice wybudowano kaskadę elektrowni wodnych w latach 1905 – 1910 w Kępicach, Kępce, Biesowicach i Kruszce oraz w Ciecholubiu na Studnicy, dopływie Wieprzy. Wzniesione elektrownie pracowały praktycznie do 1945 roku, później zostały zniszczone, a wyposażenie rozgrabione i w większości wywiezione na wschód.

Od połowy lat 50-tych elektrowniom przywracano ich dawną funkcję i dziś poza rolą ekonomiczną stanowią także prawdziwą ozdobę kraj obrazu. Na rzece Łupawie położenie elektrowni wodnych jest bardzo malownicze. Są to w większości elektrownie przepływowe, stwarzające interesujące i przepiękne szlaki widokowe, zbudowane w Smołdzinie, Łebieniu, Poganicach, Łupawie i Żelkowie. Do dzisiaj na tym terenie z energii wodnej korzysta kilkanaście młynów i elektrowni.

Warcino to miejsce, gdzie można połączyć dwie pasje – historię i potrzebę obcowania z naturą. Historycznym aspektem atrakcyjności jest postać Otto von Bismarcka, którego ulubioną leśną rezydencją był neoklasycystyczny pałac z XVII wieku. Dzięki temu pozostawił po sobie wiele pamiątek, do dzisiaj największą atrakcją pałacu jest sala kominkowa – dawny gabinet Bismarcka z zachowanym wystrojem i wyposażeniem. w której kanclerz prowadził poważne rozmowy z przywódcami wielu państw. Zachowało się również biurko, przy którym  lubił przesiadywać. Stara wozownia należąca ongiś do pałacu została zrekonstruowana. Dawne pomieszczenia pałacowe od wielu lat zajmuje i wykorzystuje tutejszy Zespół Szkół Leśnych, który ma najlepszych w Polsce Sygnalistów Myśliwskich.

Niepowtarzalny klimat tworzy otaczający pałac park, wokół którego znajduje się ścieżka ekologiczno-edukacyjna. Park  o powierzchni 6 ha. w stylu angielskim zachwyca starym drzewostanem, cienistymi przejściami i tarasowo ukształtowanym głównym zboczem.

Rośnie tutaj 110 gatunków drzew i krzewów. Ciekawe okazy to dęby 220-300-letnie, buki, lipy i daglezje. Najstarszy dąb ma ok. 400 lat, w obwodzie 5 m, na wysokości 1,3 m. Spacerując ścieżkami dydaktycznymi dojść można do źródła wody pitnej Joanna, altany Pod puchaczem, kaplicy grobowej warcińskiej linii Bismarcków oraz psiego cmentarza. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1877 r. i upamiętnia psa imieniem Kilian.

Budynek przez dziesięciolecia stanowiący ważny punkt na mapie regionu, w którym dziś  funkcjonuje od wielu lat Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, wpisany do rejestru zabytków i podlega ochronie konserwatorskiej.

Pałac pochodzący z lat 70. XIX wieku leży w północno-wschodniej części Damnicy.  Wzniesiony został na zlecenie Richarda von Blankensee, a zaprojektowany przez architektów Gustawa Knoblaucha i Friedricha Hollina. Ocalały z zawieruchy dziejowej z biegiem czasu był rozbudowywany, co wpływa na jego zróżnicowaną bryłę i liczbę kondygnacji.

Pałac zbudowany jest na rzucie przylegających do siebie prostokątów. Jako budowla eklektyczna charakteryzuje się różnorodnością stylów. W pałacu znajdziemy szereg wykuszy i występów, elewacje wschodnia i zachodnia są bogato zdobione, od zachodu znajduje się taras z balustradą i zejście do parku. Zachowały się piękne, stylowe pomieszczenia. Wnętrza parteru mają charakter reprezentacyjny, piętra – mieszkalny, hall główny ma wystrój drewniany, w sali balowej, tzw. Sali Lustrzanej, znajduje się plafon wyobrażający cztery pory roku (namalowany w 1902 r. przez Maxa Gartnera). Ściany pokryte są kasetonami wypełnionymi tkaniną i lustrami. W tzw. „pokoju myśliwskim” znajdziemy malowidła ścienne wykonane przez Maksa Gartnera wyobrażające zwierzyną łowną i polujące zwierzęta. Ciekawostką i charakterystycznym elementem jest np. rosnąca w marmurowej bibliotece 10-metrowej wysokości palma konopna. Przywieziono ją w 1919 r. z Palestyny i umieszczono w specjalnie dla niej przygotowanym miejscu (obecnie jest ona otoczona przeszkloną kopułą). Dodatkowo w otoczeniu pałacu znajduje się park podworski o powierzchni 3 hektarów.

Powiat słupski od 2019 r. prowadzi prace renowacyjne elewacji Pałacu. Kompleksowy remont czterech stron budynku to inwestycja o wartości około 2,5 miliona złotych. Planuje się, że prace zakończą się w połowie 2021 r., ale już dziś wyraźnie widać, ze efekty są spektakularne.

Latarnia morska w Czołpinie – została zbudowana na wydmie w 1872 roku według planów E. Kummera na wysokości 66 m npm, na zachód od jeziora Łebsko, 1050 m od linii brzegowej. Materiały do budowy latarni zostały dostarczone barkami drogą morską. Do ich wyładunku zbudowano specjalny pomost. Latarnię oddano do użytku 15 stycznia 1875 r. Wewnątrz zainstalowano aparat oświetleniowy Fresnela I klasy. Zużywał on w ciągu roku aż 3 600 kg oleju. Dopiero w okresie międzywojennym zainstalowano w latarni oświetlenie elektryczne. Latarnia została zbudowana na planie koła, z czerwonej licowej cegły. Wysokość latarni wynosi 25,2 m, zaś średnica wieży u podstawy 7 m. Wysokość światła bijącego z latarni nad poziomem wody wynosi 74, l m.

Historia latarni morskiej w Ustce sięga 1871 roku. Była to wówczas zwykła latarnia z aparaturą Fresnela wciągana na stację pilotów. Jej światło było czerwone i znajdowało się 11,6 m npm, widzialność zaś wynosiła 6 mil morskich. W 1892 roku zbudowano, u nasady falochronu wschodniego, nową stację pilotów z czerwonej licowej cegły, z ośmiokątną wieżą w zachodnim narożniku. Oświetlenie w nowej latarni było takie samo jak w dawnej. Dopiero na początku XX wieku zainstalowano oświetlenie elektryczne dające białe światło, którego widzialność wynosiła 15 mil morskich. Na latarni znajduje się również radiolatarnia nadająca sygnał radiowy słyszalny w odległości 50 mil morskich.

Zamek ten to dawna siedzibie Gryfitów czyli Książąt Pomorskich. Wybudowany w stylu gotyckim w 1507 roku za panowania księcia Bogusława X. Ponad 80 lat później, po przebudowie- stał się budynkiem w stylu renesansowym. Od przeszło 50-ciu lat zamek jest siedzibą Muzeum Pomorza Środkowego. Jest to muzeum wielodziałowe, na wystawach stałych prezentowane są obiekty związane z historią Pomorza i panującej tu niegdyś dynastii Gryfitów, a także kulturą materialną zarówno rdzennej ludności regionu, jak i przybyłych tu po wojnie osadników. Muzeum posiada także bogatą kolekcję dzieł sztuki dawnej i współczesnej.

Budynek jest siedzibą Starosty i władz administracyjnych powiatu, zbudowany został w miejscu istniejącej tu kuźni, zaprojekowany przez Karl Bel z Berlina i oddany do użytku w 1903 roku. Fasady i detale architektoniczne oparte są o wzory renesansu i baroku flamandzkiego. W północnej części budynku na drugim piętrze były pomieszczenia przeznaczone na mieszkanie służbowe dla Starosty. Na elewacji budynku można dostrzec płyty prostokątne z płaskorzeźbami symbolizującymi życie i gospodarkę ludności powiatu słupskiego. Przyjęto, że symbolem powiatu (maskotą powiatu) będzie wizerunek sowy, symbol mądrości władz administracyjnych tego urzędu.

Ozdobą budynku jest kwadratowa wieża zegarowa, o wysokości około 35 metrów z zachowanym neobarokowym cebulastym hełmem. Znajdujący się w niej mechanizm zegara odmierza czas na czterech tarczach o średnicy 2,5 m, które wychodzą na każdą ze stron świata.
Na parterze budynku w skrzydle przy ul. Armii Krajowej uruchomiono Galerię Sztuki Ludowej Powiatu Słupskiego. Prezentowane są w niej prace artystów z regionu słupskiego.

Budynek powstał w 1901 roku i reprezentuje popularny na przełomie XIX i XX wieku neogotyk. Wewnątrz na ścianach możemy podziwiać malowidła, przedstawiające sceny z historii miasta, w oknach zaś witraże, niektóre zachowane od początku istnienia ratusza. Na piętrze, obok gabinetu prezydenta, w gablocie spoczywa kopia legendarnego, słupskiego niedźwiadka szczęścia. Warto również, wejść na ratuszową wieże, ma ona 58 m wysokości, a na taras widokowy, prowadzi około 180 stopni. Z tarasu można podziwiać panoramę miasta, a w samo południe, można usłyszeć rozbrzmiewające hejnały miast Słupska i Ustki, z którą Słupsk tworzy dwumiasto.

Będąc w Słupsku warto przyjrzeć się zabytkowym kościołom m. in Kościołowi Św. Jacka, Kościołowi Mariackiemu, Kościołowi Św. Mikołaja, a także Ewangelicko- Augsbuskiemu Kościołowi Świętego Krzyża, w którym msze odprawiane są po polsku i niemiecku. Kościół Mariacki ma swoją krzywą wieżę. Przylega ona do kościoła i według pomiarów jest ona odchylona od pionu, aż o 89 centymetrów. W sąsiedztwie zamku znajduje się Kościół Św. Jacka, jeden z najciekawszych i najbogatszych w pamiątki historyczne, kościołów Ziemi Słupskiej, kościół podominikański. Kościół Św. Mikołaja był na początku przyklasztornym kościołem katolickim, później ewangelickim, w międzyczasie nawet cerkwią, a dziś mieści się w nim biblioteka.

Słupsk jest jednym z miast pomorskich, w którym w znacznym stopniu zachowały się mury, bramy i baszty, służące do obrony miasta. Z czterech powstałych w mieście bram, do dzisiejszego dnia zachowały się dwie z nich – Brama Młyńska przy kompleksie muzealnym oraz Brama Nowa, w pobliżu Ratusza.

Baszta Czarownic- wkomponowana w mury miejskie, powstała na początku 15 wieku, a swą wdzięczą, ze w jej murach przetrzymywano kobiety które posądzono o czary i palono na stosie. Najbardziej znaną słupską czarownicą jest Trina Papisten, która spłonęła w Słupsku w 1701 roku. Dziś w Baszcie mieści się Galeria Sztuki Współczesnej.

Słupsk obfituje w wiele ciekawych pomników i obelisków, oto kilka najciekawszych z nich.

Na przełomie XIX i XX wieku Słupsk zyskał sobie miano Paryża Północy. Jego architektura to połączenie różnych stylów i kultury Pomorza. Secesyjne kamienice, zdobione elewacje najlepiej zachowane są przy ulicach Wojska Polskiego i Sienkiewicza. Współczesne słupskie śródmieście zachęca do spacerów i wchłaniania atmosfery miasta.